Yala i b’a dɔn ko don o don, dumuni bɛ kɛ ka tɛmɛ miliyari kelen kan diɲɛ fan bɛɛ la wa? O ye koba ye, kɛrɛnkɛrɛnnenya la n’an b’a dɔn ko mɔgɔ miliyɔn caman bɛ ka tɔɔrɔ kɔngɔ fɛ. Nka hɛrɛ la, walew bɛ ka kɛ walasa ka nin tiɲɛni in kɛlɛ ani k’an ka dugukolo lakana!
Yala i b’a dɔn ko don o don, dumuni miliyari kelen ni kɔ bɛ fili diɲɛ fan bɛɛ la wa? O de ye ONU ka kunnafoni kura dɔ jira, min bɔra diɲɛ seleke naani zeru tiɲɛni don dɔ senfɛ. Ikomi hadamadenw tilancɛ ɲɔgɔn tɛ da a la n’u bɛna dumuni bɛrɛ sɔrɔ don o don, a bɛ mɔgɔ kabakoya k’a ye ko dumuni caman bɛ tiɲɛ.
Nin kunnafoni in b’a jira ko san 2022, dumuniko tiɲɛni tɔni miliyari 1,05 ma dɔgɔya, o bɛ bɛn kilo 132 ma mɔgɔ kelen-kelen bɛɛ bolo. Miiri k’a filɛ: nin bɛ dumunifɛnw bɛɛ lajɛlen tilancɛ duurunan jira minnu bɛ sɔrɔ feerekɛlaw bolo! Wa o nɔgɔ in tɛ nɔ bila an kɔnɔbara dɔrɔn na, nka a bɛ nɔ bila an ka dugukolo fana na.
Dumuni tiɲɛni ye gɛlɛyaba ye an ka sigida la. A bɛ kɛ sababu ye ka waati jiginni, sigida tununi ani nɔgɔya. O de kama a nafa ka bon kosɛbɛ ka fɛɛrɛw tigɛ walasa k’a furakɛ. A nisondiyalen don ko walew bɛ ka kɛ diɲɛ fan bɛɛ la walasa ka nin bana in kɛlɛ.
San 2022, dumuni tiɲɛni 60% bɔra duw la, 28% bɔra dumuniko la, 12% bɔra feerelikɛyɔrɔw la. Walasa ka dɔ bɔ o tiɲɛni in na, wale bɛɛ bɛ jate. Misali la, sanni u ka dumuni tolenw fili, u bɛ se ka kɛ kɔmpo ye. Kɔmpositi kɛli b’a to i bɛ se ka dumuni tiɲɛnenw sɛmɛntiya ka kɛ bagaji nafama ye jiriw kama!
Jamana caman bɛ ka fɛɛrɛw tigɛ walasa ka dɔ bɔ dumuni tiɲɛni na. Dɔw, i n’a fɔ Zapɔn ani Angletɛri, u sera ka dɔ bɔ u ka tiɲɛni na kosɛbɛ kaban. Nka, caman wɛrɛ bɛ yen ka kɛ hali bi. An kelen-kelen bɛɛ bɛ se ka dɛmɛ don o kɛlɛ in na, n’an bɛ dumunikɛcogo dɔw ta minnu bɛ kɛ ni kunkanbaaraba ye.
A nafa ka bon an k’an hakili to a la ko dumuni tiɲɛni tɛ gɛlɛya ye jamana nafolotigiw dɔrɔn ma. Hali jamana faantanw na, dumuni tiɲɛni ye tiɲɛ ye. O de y’a to a nafa ka bon ka bɛɛ ladɔnniya nin gɛlɛya in na, ka jɛ ka baara kɛ ɲɔgɔn fɛ walasa k’a ɲɛnabɔ.
An jɛlen bɛ se ka fɛn dɔ kɛ! Ni an bɛ dɔ bɔ dumuni tiɲɛni na, an b’an ka dugukolo lakana, k’an ka nafolo sɔrɔlenw lakana ani ka mɔgɔ minnu mago bɛ a la kosɛbɛ, olu dɛmɛ. O la sa, siɲɛ wɛrɛ i mana dumuni fili nɔgɔ la, i ka miiri mɔgɔw bɛɛ la minnu bɛ se ka nafa sɔrɔ o la. Wa aw kana ɲinɛ: taamasiyɛn fitinin bɛɛ jate bɛ kɛ walasa k’an ka dugukolo kisi!
