Yala i bɛ Uganda Rwenzori jamana nakɔsɛnɛyɔrɔ jisigiyɔrɔw dɔn minnu bɛ mɔgɔ ɲɛnajɛ ani minnu ma sɛgɛsɛgɛ kosɛbɛ wa? An k’a Sɔrɔ ɲɔgɔn fɛ mun na nin « Kalo kuluw » nafa ka bon kosɛbɛ an ka dugukolo ma.
Uganda jamana na, Rwenzori kuluw ka jisigiyɔrɔw, n’u bɛ wele fana ko « Kalo kuluw », olu ye fɛn kɛrɛnkɛrɛnnenw ye tiɲɛ na! U tɔgɔ sɛbɛnnen bɛ UNESCO ka diɲɛ ciyɛn yɔrɔ dɔ la, u bɛ kalan dɔgɔyalenba la Afiriki kɔnɔ. A mɛnna, jisigiyɔrɔ bisaba ɲɔgɔn tun bɛ yen, nka bi, tan ɲɔgɔn dɔrɔn de tora. O jisigiyɔrɔw ye mɔgɔw ɲɛnajɛ kabini san kɛmɛ caman.
Kɛmɛda 2nan na, Ptolémée ye o kuluw tɔgɔ Da ko « Kalo kuluw » bari a tùn bɛ i n’a fɔ u yɔrɔ ka jan ani gundola i n’a fɔ kalo yɛrɛ. San 1888, Erɔpu ɲininikɛla dɔ min tɔgɔ ye ko H.M. Stanley, ale de ye o jikuruw ye fɔlɔ n’a yɛrɛ ɲɛ ye. A kabakoyara ani a y’a fɔ ko kuluw ye “sankolola dugubaw” ye!
Kɔfɛ, san 1906, Prince Luigi Amedeo, Duke of Abruzzo, ye Erɔpu taama fɔlɔ ɲɛminɛ walasa ka o jisigiyɔrɔw sɛgɛsɛgɛ. Ni sigida donikɛla 300 ni kɔ ye, u jiginna kuluw kan, ka kuluba in tɔgɔ da ko « Pic Margherita » ka bonya da Itali masakɛmuso kan. O taama in ye dɔnniyakalan daminɛ tiɲɛ na Rwenzori jisigiyɔrɔw kan.
O jisigiyɔrɔw kɛrɛnkɛrɛnnen don kosɛbɛ bawo u bɛ nɔ bila waati cogoya la ani o mara kɔnɔ fɛnɲɛnama suguya kɛrɛnkɛrɛnnenw na. Hali n’u bɛ sanji caman Sɔrɔ, a ka c’a la, sanji bɛ Nà ka Tɛmɛ nɛnɛ kan. O de y’a To u bɛ wuli joona. San 1906, jisigiyɔrɔ bisaba ɲɔgɔn tun bɛ yen, nka bi, dɔw dɔrɔn de tora.
ONG « Projet Pressure » ka dɛmɛ fɛ, dɔnnikɛlaw ni ɲininikɛlaw bɛ ka baara kɛ kosɛbɛ walasa ka nin jisigiyɔrɔw sɛgɛsɛgɛ sanni u ka tunun pewu. Dɔw dalen b’a la k’u bɛ se ka wuli pewu san tan kɔnɔ. O la sa, a nafa ka bon kosɛbɛ k’u kalan ani k’u lakana.
O jisigiyɔrɔw nafa tɛ dɔnniya dɔrɔn na. U fana nafa ka bon kosɛbɛ laadalakow ni ciyɛnko la mara kɔnɔmɔgɔw fɛ. Rwenzori kuluw ye dugukolo jisigiyɔrɔw dɔ ye ani u jɔyɔrɔ ka bon kosɛbɛ ji dili la Nili baji la.
O la, nin farafinna den ka don in na, an k’an hakili to a la ko jisigiyɔrɔ bɛɛ, kulu bɛɛ ani denmisɛn bɛɛ n’a ka maana don.
An jɛlen bɛ se ka nin kabako dabɔlenw kalan, k’u lakana ani k’u seli kɛ siniɲɛsigiw ye.
