Lisolo ya vanille ezali lisapo ya solo ya mibembo na mokili mobimba. Mpe ebandi eleki sikoyo mbula 180 na mwana mobali moko ya mbula 12.
Nyonso ebandaki na Mexique, epai ba Totonacs, bato ya mboka, bamonaki mpo na mbala ya liboso vanille. Bazalaki kobuka ba gousses na zamba mpe bazalaki kosalela yango mpo na kopesa elɛngi na masanga na bango ya sipesiale. Ba Aztèques, oyo balongaki ba Totonac, babendamaki mpe na elɛngi wana ya motuya mingi.
Ntango bato ya Mpoto bakómaki na Amerika, bamemaki banzete mpe biloko ya nsolo kitoko, ata mpe vanille, mpo na kolona na bikólo na bango. Oyo ndenge vanille ebandaki kotambola na ba océans, suka suka ekomaki na France na ebandeli ya ba années 1600.
Kasi atako atambolaki na mokili mobimba, vanille ezalaki kokoka te kobimisa mbuma mosika na ndako. Ezalaki kaka ntango akómaki na esanga ya Bourbon, oyo babengaka lelo Reunion, nde likambo moko ya maji esalemaki.
Mokolo moko, moombo moko na nkombo Edmond, oyo azalaki kaka na mbula 12, amonaki sekele ya pollinisation ya vanille. Atalaki malamu fololo moko ya vanille mpe asosolaki ete asengelaki kosalisa na pollination mpo ete mbuma ekoka kokola. Mayele na ye ebongoli mombongo ya vanille, mpe epesaki nzela na Esanga ya Reunion ekóma mobimisi monene.
Edmond ayebanaki na mawa te na motuya na ye ya solo na ntango wana. Bafundaki ye mpo na moyibi mpe bakatelaki ye etumbu ya bolɔkɔ. Kasi libula na yango ezali na bomoi: lelo oyo, vanille ezali naino kosala pollinisation na maboko na mokili mobimba, mpe yango esalaka ete gousses mokomoko ezala na motuya mpe ekeseni na mosusu nyonso.
Na yango, lisolo ya kokamwa ya vanille ekundolisi biso ete ata biloko mikemike oyo bamoni ekoki kozala na bopusi monene likoló na mokili. Mpe mbala ya nsima oyo okosepela na glace ya vanille to gâteau ya nsolo kitoko ya elengi, kobosana te mobembo ya kokamwa oyo épice oyo esali mpo na kokoma epai na yo.
