Vanili maana ye taamako maana lakika ye diɲɛ fan bɛɛ la. Wa a bɛ daminɛ a bɛ san 180 bɔ ni cɛden dɔ ye min si bɛ san 12 la.
O bɛɛ daminɛna Mɛkisiki, Totonacw, n’o ye jamanadenw ye, olu ye vanili sɔrɔ yɔrɔ min na fɔlɔ. U tùn bɛ podow Sɔrɔ kungo kɔnɔ k’u Kɛ k’u ka minfɛn kɛrɛnkɛrɛnnenw daji. Aztekw minnu ye Totonacw minɛ, olu fana lafilila o tulumafɛn nafama in fɛ.
Erɔpukaw sera Ameriki tuma min na, u nana ni jiriw ni tulumafɛnw ye, vanili fana sen bɛ o la, walasa u ka sɛnɛ u ka maraw kɔnɔ. O cogo de la vanili y’a daminɛ ka taama kɔgɔjiw cɛma, a labanna ka se Faransi san 1600 daminɛ na.
Nka hali n’a ye taama kɛ diɲɛ fan bɛɛ la, vanili ma se ka jiridenw bɔ yɔrɔ jan ni so ye. A sera Bourbon gun kan, n’a bɛ wele sisan ko Reunion, o de la, fɛn dɔ kɛra min ye kabako ye.
Don dɔ la, jɔnkɛ dɔ min tɔgɔ ye ko Edmond, a si tun bɛ san 12 dɔrɔn na, o ye vanili tulubɔ gundo sɔrɔ. A ye vanili falen dɔ lajɛ kosɛbɛ, a y’a faamu ko a ka kan ka dɛmɛ don tulumugu la walasa jiriden ka se ka falen. A ka hakilitigiya ye fɛn caman sɛmɛntiya vanili baara la, o kɛra sababu ye Reunion gun ka kɛ fɛn dilannikɛla ŋana ye.
A fɔ man di nka, Edmond tun ma dɔn a nafa lakika la o waati la. U y’a jalaki sonyali la, wa u y’a bila kaso la. Nka a ciyɛn bɛ balo la: bi, vanili bɛ kɛ ni bolo ye hali bi diɲɛ fan bɛɛ, o b’a to podo kelen-kelen bɛɛ nafa ka bon, wa a ɲɔgɔn tɛ yen.
O la sa, vanili maana danmadɔ b’an hakili jigin ko hali fɛn fitinin minnu sɔrɔla, olu bɛ se ka nɔba bila diɲɛ na. Wa, siɲɛ wɛrɛ ni i bɛna vanili ice cream walima gato kasa duman dɔ diyabɔ, i hakili to taama kabakoma in na, nin tulumafɛn in ye min kɛ walasa ka se i ma.
